Oto Elektrik Marş Sistemi

İçindekiler :

Marş sistemi :

a).Sistemin Görevi,

b).Marş sistemi ana parçaları,

Marş Motoru :

a).Marş motorunun başlıca parçaları

b).Marş motorlarının çalışma prensibi.

c).Marş motoru çeşitleri.

Marş Sisteminin Bakımı :

Marş Sisteminde Arıza Tesbiti :

Marş Sistemi Arızaları :

Marş Motorunda Periyodik Bakım :

Marş Motorlarında Periyodik Sökme :

Marş Motorunun Sökülüp Takılması :

Marş Motoru Arızaları :

Kaynaklar :

1. 4.Yıl Oto Motor Tamirciliği

(Motor Yardımcı Sistemleri)

                Ankara Üniversitesi Yayınları

                İrfan ÖZLÜ

1. Motorlu Taşıt Tekniği

      MEB Yayınları

      Wilfried STAUDT

1. Termik Motorlar

Ankara Üniversitesi Yayınları

                 Prof.Dr.Ahmet SARAL

1. Oto Elektrik Sistemi

Soma Çıraklık Eğitim Merkezi Yayını

Bilal KARAKAYALI

MARŞ SİSTEMİ   :

A).SİSTEMİN GÖREVİ :

İçten yanmalı motorlarda ilk hareketi vermektir. İster benzinli olsun,ister dizel olsun bütün otomobil motorlarının ilk harekete geçebilmeleri için harici bir kuvvetle; benzinli araçlarda 80-100 dev/dakika, dizel araçlarda 100-150 dev/dakika civarında döndürülmeleri gerekmektedir.

         İlk imal edilen araçlarda bu devir krank milinin ön tarafına takılan bir kol ile veya motorun dış kısmında bulunan kasnak yardımıyla sağlanmakta idi. Motorsiklet motoru gibi küçük motorlarda ise pedalla ilk hareket veriliyordu. Daha sonra elektrik motorları kullanılmaya başlanmıştır. Marş motoru veya starter motoru adını verdiğimiz bu motor; elektrik enerjisini hareket enerjisine çevirerek motora ilk hareketini vermektedir.

B).MARŞ SİSTEMİ ANA PARÇALARI :

                                                                          Marş Sistemi Devre Şeması

1. Batarya. (Akü).                                   

2. Marş anahtarı.

3. Selenoid veya marş şalteri.

4. Marş Motoru.

-Batarya (akü) marş motoruna mümkün olduğu kadar kısa ve kalın kablo ile birleştirilmelidir. Otomobil motorlarında kullanılan kontak anahtarları bazı farklılıklar göstermekle birlikte genellikle üzerlerinde şu uçlar bulunur.

BAT (30) : Akım giriş ucu.

IGN         : Bobin ve gösterge ucu.

ACC (15) : Kontaktan akım alan alıcılar.

ST           : Selenoidli sistemlerde marş selenoidine.

         -Marş sistemlerinde kontak anahtarından sonra manyetik şalter veya marş motoru, kullanılan motorun cinsine göre yer alır. Boşaltıcı tip marş motorlarında mekanik marş şalteri veya selenoid;  bendiks, dayer, sürme endüvili tipi motorlarda manyetik marş şalterleri tercih edilir.

MARŞ MOTORU :

Görevi :   Motorun ilk çalışmasında, aküden aldığı elektrik enerjisini mekanik enerjiye çevirerek volanın dönmesini sağlar. Yapı bakımından şarj dinamolarına benzetilen marş motorları seri motorlardır. Yüksüz olarak uzun süre çalıştırılamazlar. Aksi halde hızları sürekli olarak artıp ambele olurlar.

Marş motorunun başlıca parçaları :

1).İkaz sargıları ve Pabuçları : İkaz sargıları, marş motoru gövdesi içine yerleştiril-

miştir. Üzerinden akım geçtiği sürece elektro-manyetik alan meydana getirirler. Demir nüvelerin (pabuçların) üzerine ikaz sargıları (manyetik alan bobini) sarılmıştır. Daha sonra bunların üzeri bantlanarak yalıtılır. Demir nüveler marş motoru gövdesine vidalanarak bağlanır. Sargıların birer ucu akım giriş ucuna lehimlenir. Diğer uçları ise yalıtılmış fırçalara bağlanarak ikaz sargılarından gelen akımın seri olarak endüvi   sargılarından da geçmesi sağlanır. Marş motorlarında maximum gücü verecek akımın, ısı meydana getirmeden sargılardan geçmesi istenir. Bunun için de endüvi sargıları lama şeklindeki çok düşük dirençli kalın bakır tellerden yapılmıştır. Marş motorlarında genellikle 4 pabuç bulunur. İkaz sargıları bazılarında sadece 2’ si üzerinden geçer. Kullanılan kalın tel ile ikaz sargılarının iç direnci düşük tutulmuş ve marş motorunun  gücü de istenilen seviyeye çıkartılmıştır. İkaz sargıları karşılıklı olarak sarılarak (N) ve (S) kutuplar yaratılır. Boş olan pabuçlarda ise etki oluşarak mıknatıslanma meydana gelir. Sargısı olsun veya olmasın 4 pabuçlu marş motorlarında 4 fırça (kömür) vardır. Bunlardan  2’ si yalıtılmış 2’ side şasi fırçasıdır. Yalıtılmış fırçalar kalın bir iletkenle birbirine bağlanarak ikaz sargıları çıkışındaki gerilim dengelenir. Böylece fırçalar iyi temas etmediği zaman meydana gelebilecek arklar  bunun sayesinde kollektörün yanmasını önler.

2).Endüvi : Endüvi, ikaz sargıları arasında elektro manyetik alan meydana getirerek dönme hareketini sağlar. Endüvi; sargı,kollektör ve milden meydana gelir. Endüvi mili ön ve arka kapaklar üzerinde burçlarla yataklanır. Milin frezeli ucuna kavrama tertibatı takılır. Diğer ucunda da sargılar ve kollektör bulunur. Endüvi sargıları, kalın bakır telden yapılır ve yalıtılmış olarak kollektör dilimlerine lehimlenir. Kollektör, aralarında fiber bulunan bakır dilimlerinden oluşur ve mil üzerinde sıkı geçme olarak takılır. Üzerinde kömürlerin çalıştığı parçadır.

3.Gövde ve Kapaklar :  Gövde kalın demir saçtan kıvrılıp, ek yeri kaynakla birleştirilir. İç yüzeyine ikaz sargıları ve pabuçları takılır. Ön kapak, endüvi milinin yataklanmasını ve marş motorunun motora bağlanmasını sağlar.Arka kapak, endüviyi yataklamanın yanı sıra kömür yuvalarını  ve yaylarını taşır.

4.Marş Şalteri ve Kavrama Tertibatı : Marş şalteri, Marş motorunun çalışması için gerekli akımın , en kısa yoldan marş motoruna ulaşmasını sağlar. Selenoid ve manyetik tip olmak üzere iki çeşittir.

Kavrama tertibatı, endüvinin dönme hareketini üzerinde bulunan marş dişlisi yardımıyla volana iletir. Marş dişlisi ile volan dişlisinin kavraşmasını kolaylaştırır. Motor çalıştıktan sonra marş dişlisinin, volan dişlisinden kolaylıkla ayrılmasını sağlar. Tek yönlü kavrama, marş dişlisinin volanı motor dönüş yönünde dönmesini sağlar. Ters yönde ise boşa dönerek hareketin marş motoruna geçişini önler. Bundan amaç, motor çalıştıktan sonra endüvinin yüksek devirle dönmesini önlemek  ve volan dişlisi ile marş dişlisinin kolaylıkla  birbirinden ayrılmasını sağlamaktır.

Marş Düğmesi  (Marş Butonu) : Marş düğmesi, benzinli motorların hemen hemen hepsinde kontak anahtarı üstündedir. Dizel motorlu araçlarda ise ayrı bir düğme olarak yer alır. Kontak anahtarı üzerinde St veya 50 numaralı uç, selenoid bağlantı ucudur.

MARŞ MOTORLARININ ÇALIŞMA PRENSİBİ :

Eğer bir iletken, daimi bir mıknatısın (N) ve (S) kutupları arasına yerleştirilirse, iletkenden geçen akımın manyetik kuvvet çizgisi birbiriyle çakışır. Bu iletkenin bir tarafında (zıt yön sebebiyle) açılarak zayıflamış olan manyetik alan, diğer tarafta ise (yönlerin aynı olması sebebiyle)  sıkışarak kuvvetlenmiş bir manyetik alan grubu meydana gelir. Manyetik alanı uzatılan bir lastik gibi düşünebiliriz. Manyetik alan lastiği düz bir hatta çekmeye çalışan kuvvettir.

Marş motorunun çalışma prensibi “Sabit bir manyetik alan içinde, serbest duran iletkenden akım geçirilecek olursa iletken hareket eder.” diye ifade edilebilir. Bir daimi

mıknatısın kutupları arasına yerleştirilen bir tel çerçeve, akım uygulandığında dönmeye başlayacaktır. Bunun nedeni; akımın çerçevenin her iki tarafından farklı yönlerde geçmesidir. Böylece mıknatıs ile telin manyetik kuvvet çizgilerinin kesişmesiyle,eşit ve zıt kuvvetler doğar. Bunun sonucu olarak tel çerçeve saat ibresi yönünde döner. Eğer iletkenlerdeki bu olayı marş motoruna uyacak şekilde düzenlemek istersek, orta eksenden yataklanmış (U) şeklinde tel kullanmak gerekir. Aynı zamanda iletkene her durumda akım verebilmek için uçlarına kollektör ve sabit fırça  tertibatı eklenir.Bu döner sistem endüvidir.

         Batarya akımı endüvi sargılarında ok yönünde dolaşır. İletkenlerin etrafındaki manyetik alanlar, (N) ve (S) kutupları arasındaki manyetik hatların  geçiş yolunu bozar ve iletkenlerin birer kenarlarında toplanmasına neden olur. Buda endüviyi döndürür. endüvinin 180⁰’ lik dönüşünden sonra sargıdan geçen akım yönü değişir. Doğru     zamanlamayla bir kollektör kullanarak akımın geçiş yönünün alternatif olarak değiştirilmesi endüvinin devamlı  olarak aynı yönde dönmesini sağlayacaktır.

MARŞ MOTORU ÇEŞİTLERİ :

Kavrama tertibatları, kullanılan şalterler ve hareket şekillerine göre isimlendirilen marş motorları çeşitleri şunlardır.

a).Bendiks Tip Marş Motorları :

         1.Düz bendiks tip marş motorları.

         2.Ters bendiks tip marş motorları.

         3.Kavramalı bendiks tip marş motorları.

.        Bendiks marş motorlarında marş dişlisi endüvi mili üzerinde rahatlıkla hareket eden kayıcı manşon üzerindedir. Kavraşma atalet prensibine göre gerçekleşir. Dişli üzerindeki dengeyi bozacak şekilde ağırlık bulunur. Marş motoru dönmeye başladığı anda  marş dişlisi ileriye doğru kayarak  volan dişlisi ile kavraşır. Marş motoru dönmeye devam ettiği sürece marş dişlisi volan üzerinden motoru çevirir. Tertibatta bulunan bendiks yayı ilk kavraşma esnasında  doğan darbeyi üzerine alarak kavraşmanın daha sarsıntısız olmasını sağlar. Düz bendiks tipine marş dişlisi dışa doğru açılarak kavraşır. Ters bendikste  kavraşma dıştan içe doğru gerçekleşir. Kavramalı bendikste tipinde ise marş dişlisine kavrama tertibatı eklenmiştir.

b).Selenoidli,  Boşaltıcı  Tip Marş Motorları :

         1.Adi boşaltıcı tip marş motorları.

         2.Selenoidli boşaltıcı marş motorları.

         3.Röle selenoidli marş motorları.

Günümüz araçlarında en çok kullanılan marş motorudur. Marş motorunun üzerinde selenoid dediğimiz bir şalter vardır. Selenoidlerin içerisinde bir demir nüve vardır ve bu nüveye sürücü kol bağlanır. Nüvenin etrafında ise tel kesitleri farklı olan çekici ve tutucu sargılar vardır. Sargıların ikisi birlikte akım alırlar. Sargılardan kalın kesitli olanına çekici sargı denir ve selenoidin marş motoru terminaline bağlanarak marş motorundan devresini tamamlar. İnce sargı ise tutucu sargıdır ve selenoid  gövdesinden şasi yaparak devresini tamamlar.

Marş yapıldığında, batarya akımı her iki sargıdan geçer. Tel kesitleri ince olan tutucu sargı az, tel kesiti kalın olan çekici sargı fazla manyetik alan meydana getirir. Çekici sargı nüveyi çektiği anda bir taraftan sürücü kol yardımıyla marş dişlisini kavraştırır, diğer taraftan selenoid köprüsünü iterek kontakları birleştirir. Batarya akımı marş motoruna giderek motoru çalıştırır. Tutucu bobin ise sadece nüveyi bu durumda tutmaya yarar. Kontak anahtarı bırakıldığında  çekici ve tutucu bobinler birbirine zıt manyetik alanlar meydana getireceği için yay nüveyi geri çeker ve kontakları açar.

 Röleli tipte ise selenoide emniyet açısından bir röle ilave edilmiştir. Röle marş motorunun kolay çalıştırılabilmesini ve emniyetli çalışmasını sağlar.

c).Dayer Tipi Marş Motorları

Kamyon, otobüs gibi büyük araçlarda kullanılan Dayer tipi marş motorlarında marş dişlisinin volana çarpması engellenmiştir. Kontak anahtarından akım selenoide  geldiğinde göbek kontakları birleştirmeden çatal aracılığıyla önce marş dişlisini volanla kavraştırır. Kavraşma gerçekleştikten sonra kontaklar birleşerek marş motoru sargılarına akım gider. Motor çalışmaya başladıktan sonra volan marş dişlisini hızla geriye doğru iterek tahdit kanalına oturtur.

d).Sürme Endüvili Marş Motorları.

         Sürme endüvili marş motorları yapı itibariyle diğer marş motorlarından biraz farklıdır. Gövdede tutucu sargı, çekici sargı ve ikaz sargısı olmak üzere üç çeşit sargı vardır. Büyük araçlarda kullanılan sürme endüvili marş motorlarında  akım önce çekici ve tutucu sargılara gelir. Sargılarda oluşan manyetik alan endüvinin komple ileri doğru hareket etmesine neden olur. Endüvi ileri doğru  giderek marş dişlisini volanla kavraştırır. Kavraşma gerçekleştiği anda kollektördeki şalteri serbest bırakarak ikaz sargılarına akım verir. Motor çalışmaya başladığında marş dişlisini geri doğru iter. Marş devresindeki akım kesildiğinde geri getirme yayı endüviyi tekrar eski yerine getirir.

MARŞ SİSTEMİNİN BAKIMI :

Marş sistemi 15 000 km.de küçük bakıma, 45 000 km.de büyük bakıma alınır. Küçük bakımda :

n    Kablo bağlantıları gözden geçirilir,temizlenir,sıkılır.

n    Marş motoru tesbit civataları sıkılır.

n    Marş kömürleri ve kollektör yüzeyi kontrol edilir.

Büyük bakımda Marş motoru tamamen sökülerek revizyondan geçirilir.

MARŞ SİSTEMİNDE ARIZA TESBİTİ :

Marşa basıldığında hiç ses gelmiyorsa bağlantılar kontrol edilir. Marş motoru yavaş dönüyorsa farlar yakılarak marşa basılır. Lambalar anormal derecede ışık şiddetini kaybediyorsa batarya şarjsız demektir. Lambalarda sönme fazla olmuyor ise sistem normaldir. Lambalarda hiç değişiklik yoksa sistemde direnç vardır. Arıza tespiti farlarla yapılır. Gerekli kontroller yapıldıktan sonra farlar yanık vaziyette iken marşa basılır. Marş motorundan küçük bir tık sesi geliyor ama marş motoru çalışmıyorsa kontaklar kısa devre yapılır. Kısa devre yapıldığında marş motoru çalışıyorsa selenoid, çalışmıyorsa marş motoru da arızalı veya akım gelmiyordur.

MARŞ SİSTEMİ ARIZALARI :

Motor, marş süresince dakikada 100 ila 120 devirle dönmelidir. Marş devrinin belirtilen devirden düşük olması motorun zor çalışmasına veya hiç çalışmamasına neden olur. Marşa basıldığında motor hiç dönmüyor veya çok döndürüyor ise muhtemel sebepler şunlardır.

a). Akü arızalı veya şarjsızdır.

                   b).Marş motoru kablo bağlantıları gevşek, kirli özelliğini kaybetmiş veya yerinden

               çıkmıştır.

                   c).Marş düğmesi (kontak anahtarı) veya solenoid arızalıdır.

          d).Marş motoru arızalıdır.

MARŞ MOTORLARINDA PERİYODİK BAKIM :

 Marş motorlarında periyodik bakım daha uzun ömürlü ve istenmeyen arızalara meydan vermemek için gereklidir. Marş motorlarında her 10 000 km.de bir periyodik bakım aşağıdaki şekilde yapılmalıdır.

         Bataryadaki (akü’de) elektrolit yoğunluğu, bağlantılar ve kablolar kontrol edilir. Marş motorunun üzerindeki toz kapağı çıkartılarak fırçaların durumu ve yaylar kontrol edilir. Aşınmış fırça söz konusu ise marş motoru sökülerek fırçalar değiştirilmelidir. Kollektör yüzeyi,dilimlerin arasındaki boşluk ve izolasyonu sağlayan mikaların durumu gözden geçirilir. Marş motoru basınçlı hava ile temizlenir. Daha sonra ağzı yumuşak bir mengeneye bağlanan marş motoru boşta iki-üç defa çalıştırılarak motorun çalışması kontrol edilir. Yağdanlıkla kapaktaki yatak yağlanarak motor yerine monte edilip marş sisteminde gerilim düşmesi kontrol edilir.

MARŞ MOTORLARINDA PERİYODİK SÖKME:

Marş motorları arıza sözkonusu olmasa dahi 45 000 km ile 50 000 km arasında komple sökülerek temizlenmesi gereken yerler  temizlenir. Değişmesi gereken parçalar değiştirilir.Endüvi, endüktör sargıları ve hız kavramaları izolasyonu zayıflatacak gres giderici solvent veya başka metodlarla temizlenmemelidir. Parçalar gaz yağı veya benzinle yıkanabilir. Daha sonra parçalar üzerinde  fiziki ve elektriki kontrol yapılmalıdır.

Fiziki Kontroller : Kapakların,burçların,fırçaların ve yayların durumuna bakılır. Aşınmış fırçalar ve sertliği azalmış yaylar değiştirilir. Endüvi ve lehimler kontrol edilerek  kollektör gerekiyorsa tornalanıp, dilimlerin araları yaklaşık olarak

yarım mm boşaltılır. Marş dişlisinin dişleri ve hareketi kontrol edilir. Kırık dişliler değiştirilir.

Elektiriki Kontroller :  Endüvi, endüktör sargıları ve şalterlerde şasi kontrolü, devre sağlamlık kontrolü, kısa devre ve direnç kontrolü yapılır. Endüvi sargılarında devre kontrolü kollektör dilimleri tam karşılayacak şekilde bataryaya bağlanan seri lamba ile kontrol edilir. Şasi kontrolünde seri lambanın bir ucu kollektöre diğer ucu ise gövdeye değdirilir. Devre kontrolünde seri lamba yanarken şasi kontrolünde lamba yanmamalıdır. Sargıların tek tek çektikleri akım ölçülerek direnç kontrolü yapılır. Kısa devre kontrolünde endüvi, endüvi kontrol aletine yerleştirilip üst kısmına saç lama konulur. Kontrol aleti çalıştırılarak endüvi yavaş yavaş çevrilir. Şeridin çıkardığı ses değiştiğin de lambanın tam karşısındaki sargılarda kısa devre olduğu sonucuna varılır. Bu kontroller endüktör sargıları içinde tekrarlanır.

MARŞ MOTORUNUN SÖKÜLÜP TAKILMASI :                                                                             

Marş motoru ağzı yumuşak bir mengeneye bağlanır. Toz kapağı ve tespit vidaları mil üzerindeki segman çıkartılır. Kapak çıkarıldıktan sonra fırçalar yaylardan kurtarılıp pozitif fırçalar taşıyıcıdan ayırt edildikten sonra tabla dışarı alınır. İkaz sargılarını selenoide bağlayan kablolar sökülüp gövde çıkartılır. Daha sonra çatal kavrama tertibatından ayrılarak kavrama ile birlikte endüvi çıkartılır. Endüvi çıkartıldıktan sonra marş dişlisi endüviden çıkartılır. Daha sonra selenoid dağıtılır.

Marş motorları gerekli tamir ve bakım işleminden sonra sökme sırasında tam tersi işlem yapılarak tekrar toplanır.

MARŞ MOTORU ARIZALARI :

1-Marş motoru fazla akım çekiyor :

         -Endüvi mili burçları aşınmıştır.

 -İkaz sargılarında veya endüvi sargılarında kısa devre  veya şasi vardır.

2-Marş motoru az akım çekiyor:

   -Kömürler aşınmıştır, kömür baskı yayları basıncını kaybetmiş veya kırılmıştır.

   -Kollektör yüzeyi kirlenmi, bozulmuş veya fiberler yüzeye çıkmıştır.

    (Kollektör dilimleri arasımdaki fiberler yüzeyden 0,5 mm. aşağıda olmalıdır)

   -Endüvi sargıları kopmuş veya kollektör üzerinden lehimi atmıştır.

           -İkaz sargıları ekleri gevşemiştir.

           -Marş şalteri kontakları düzgün basmıyor veya yanmıştır.

3-Marş motoru çalışıyor fakat motoru döndürmüyor :

  -Tek yönlü kavrama kolu bozuktur.

           -Marş dişlisi aşınmıştır.

           -Volan dişlisi aşınmıştır.

           -Solenoid sargıları aşınmıştır.

4-Marş motoru bazen basıyor bazen basmıyor :

  -Kollektör fiberleri yüzeyine çıkmıştır.

Etiketler: Oto Elektrik Marş Sistemi,

  Kategori: Ödevler

  Tarih: 7.3.2011 01:59:52

  Hit: 1304

  Yorum: 0

• 3
• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

 * Adınız Soyadınız : 

 * E-Mail Adresiniz : 

 * Yazıyla İlgili Yorumunuz : 

 * Güvenlik Kodu :